نامگذاری اماکن عمومی و تاریخی در شهرها اهمیت فراوانی دارد و در ظاهر و باطن باید نمایانگر تاریخ و جغرافیای تمدن و فرهنگ اسلامی و ایرانی باشد.
در این نامگذاری اگر دقت نشود، فرصت مهمی برای احیاء فرهنگی یک شهر، شهرستان یا منطقه از دست میرود.
یک نمونه جالب نام «کهگیلویه» است که بر یکی از استانهای ما میدرخشد. «گیلویه» یکی از سرداران دلیر ایرانی است که در اواخر قرن دوم مهشیدی، علیه عباسیان قیام میکند. او در نبردی، برادر حاکم جبال (از همدان تا فارس) را کشته و چندین سال حاکم خودمختار میشود. سرانجام در جنگ با خاندان ابودلف که نماینده خلیفه و حاکم جبال بودهاند کشته میشود.
شکست انقلابیون کوهنشین تحت حاکمیت «گیلویه» آنچنان مهم بوده که تا سالها در مورد آن نبرد خونین صحبت شده و شعر میسرودهاند. نام و یاد «گیلویه» همچنان باقی است و استان کنونی کهگیلویه و بویراحمد که بخشی از سرزمین تحت حاکمیت وی بوده، به آن نام خوانده میشود.
(کُه+گیلویه=کهگیلویه)
میبینیم که یک نامگذاری هوشمندانه چطور میتواند یک قهرمان ملی و محلی را از فراموشی نجات دهد و بخشی از تاریخ یک منطقه و کشور را زنده نگه دارد.
جلوگیری از فراموشیِ یک عنصر فرهنگی و تاریخی در اذهان مردم و نسلهای بعد، اهمیت حیاتی دارد و یکی از مهمترین کارهایی است که باید انجام شود تا فرهنگ یک کشور نسل به نسل انتقال یابد. کار بزرگ فردوسی نیز همین بود.
در شهرستان ما نیریز، که وجهه تاریخی پر رنگی دارد، باید به مسئله نامگذاری اهمیت زیادی داده شود. اما متأسفانه از این مسئله مهم غفلت شده و میشود.
ما مساجد و اماکن زیادی در نیریز داریم که پیش از این نامهایی منطبق با فرهنگ و تاریخ محلی داشتهاند ولی در طول تاریخ، این نامها تغییر کرده و اکنون رو به فراموشیاند.
امروز این اماکن نامهایی دارند که محلی نیست و به وفور در همه جای کشور وجود دارد.
برای نمونه مسجدالنبی در محله سادات نیریز، قبلاً «مسجد سلطانی» (سلطونی در گویش محلی) نام داشته و گفته میشود به دستور یکی از شاهان صفوی همزمان با صدها مسجد دیگر در سراسر ایران ساخته شده که همگی «سلطانی» نام داشتهاند.
یا مسجد امام حسن(ع) که در در حال تجدید بنا است قبلاً «نظربگی» یا «نظربیگی» نام داشته. (به نام واقف اصلی آن نظربیگ). از این نمونهها فراوان داریم.
مسجد امام خمینی که قبلاً «جامع بازار» یا «جامع صغیر» خوانده میشده.
مسجد جامع مهدی(عج) که مسجد «حاج مهدی» و قبل از آن «مسجد حاج محمدتقی» نام داشته است. (واقف اصلی این مسجد حاج محمد تقی بوده و بعدها در سال 1305 خورشیدی توسط داماد وی حاج مهدی تجدید بنا میشود)
مسجد ولیعصر که قبلاً «مسجد چنارشاهی» یا «چنارسوخته» خوانده میشده.
حسینیه شهید مطهری قبلاً «حسینیه حقشناس» نام داشته. (واقف اصلی این حسینیه زندهیاد حاج محمد حقشناس پدر جناب آقای دکتر ایرج حقشناس بوده است).
حسینیه شهید مصطفی خمینی که قبلاً «حسینیه صولت» نام داشته. (به نام واقف آن)
از آن همه اماکن مذهبی نیریز، فقط دو مسجد همچنان تغییرنام نداده. مهمترینِ آن، «جامع کبیر» (مسجد جمعه) است و دیگری «مسجد حاج میرزا آقا» در کوچه شیخ علی قاضی که واقف آن «حاج میرزا آقا» پدر عمان نیریزی شاعر بوده است.
به جز این مساجد و حسینیهها، مدارس نیز مشمول تغییر نام شدهاند.
از جمله دبیرستان شعله (شهید بهشتی)، فضل (شهید مصطفی خمینی)، نزهت (آیتالله سعیدی و دیگر نامها که البته الان تخریب شده)، فرهمندی (شهید فهمیده که دوباره به نام واقف برگردانده شده) و ...
و همچنین نام خیابانها: از جمله شهاب (طالقانی)، اهل یا اهر (؟) (فدائیان اسلام)، و شعله (شهید مطهری)
یا محلات: آبادزردشت (کوی سجاد) و کوچه بالا (سادات).
بیتردید شخصیتهای یگانهای چون امام حسن(ع)، امام سجاد(ع)، امام مهدی(عج)، امام خمینی(ره)، شهید بهشتی و ... و دیگر بزرگان دینی و ملی، نیازی به این گونه نامگذاریها ندارند و قدر آنها در سطح ملی باید دانسته شود و به گونهای دیگر ارج نهاده شوند. از طرفی برخی از مساجد و حسینیهها و مدارس، موقوفهاند و از نظر شرعی لازم است به نام واقف خوانده شوند.
ما امروز نیاز فراوانی به زنده کردن نام بزرگان محلی خود داریم و باید در این راه گام برداریم.
در شهرهای بزرگ همچنان برخی اماکن به همان نامهای قدیم خوانده میشوند از جمله در تهران: مسجد ارگ و در شیراز: مسجد جامع عتیق و مسجد نصیرالملک.
اکنون که شورای جدید شهر و شهرستان در حال تشکیل است، پیشنهاد میکنم شورای نامگذاری فعال شود و با مشورت بزرگان و پژوهشگران و افراد قدیمی، باری دیگر نامهای قدیمی را بر روی اماکن بگذارند و وجه تسمیه آن را در کنار بنا قرار دهند تا گام مهمی برای احیاء فرهنگ و تاریخ نیریز برداشته شود.
چنین باد
با تشکر از پژوهشگر فرهیخته جناب آقای دکتر مختار کمیلی که در این نوشتار، یاریگر نگارنده بودند.